Kierzkowski Kazimierz, pseud. Jurkowski, Koszowy (1890–1942), komendant główny Związku Strzeleckiego, działacz ruchu oporu. Ur. 10 VIII w Międzyrzeczu Podlaskim, był synem Leonarda, przedsiębiorcy budowlanego, i Marii. W latach dziewięćdziesiątych rodzina K-ego przeniosła się do Sosnowca. W szkole średniej w Będzinie K. należał do półjawnej Organizacji Młodzieży Narodowej Szkół Średnich (OMN) i został przyjęty do tajnej organizacji trójzaborowej Pet («Przyszłość»). W l. 1905–6 brał udział w walce o szkołę polską, był delegatem szkół Zagłębia do komisji kierującej akcją strajkową w Warszawie jako delegat Szkoły Handlowej w Będzinie. W lipcu 1910 r. brał udział w krakowskim zjeździe OMN (opowiadającym się za dalszym bojkotem szkół rosyjskich w Królestwie). W r. 1910 zapisał się na Wydział Chemiczny Politechniki we Lwowie. Wstąpił do organizacji akademickiej «Zarzewie», został wprowadzony do Polskiego Związku Wojskowego i do tajnej organizacji – powstałej z niepodległościowego odłamu Narodowej Demokracji, tzw. Frondy – Armia Polska. Skończył instruktorski kurs gimnastyczny «Sokoła» i został instruktorem drużyn młodzieży sokolej. Wiosną 1911 r. K. otrzymał stopień podoficera, został przydzielony do sztabu Armii Polskiej, był adiutantem komendanta okręgowego H. Bagińskiego. Gdy powstały Polskie Drużyny Strzeleckie, K. został kierownikiem Komisji Wydawniczej, redagował i powielał skrypty wojskowe. Był współzałożycielem pierwszej drużyny skautowej we Lwowie w jesieni 1910 r. Rozpoczął organizowanie zastępów skautowych w Sosnowcu, Dąbrowie, Ząbkowicach, Bytomiu, Będzinie; pierwsza tajna drużyna skautowa powstała na terenie Zagłębia w r. 1911. Należał do zastępu instruktorskiego Andrzeja Małkowskiego. Uczestniczył w pierwszym zjeździe drużyn skautowych w dn. 24 III 1912 r. we Lwowie.
W l. 1912/3 K. studiował w Genewie nauki ekonomiczne i nauki społeczne. W lutym 1914 r. zgłosił powstanie drużyny strzeleckiej w Genewie. W sierpniu t. r. walczył w 1 p. piechoty, który następnie wszedł w skład I Brygady Legionów Polskich. K. brał udział w bitwach nad Nidą, pod Łowczówkiem i w dalszych walkach pułku, awansując do stopnia porucznika. W połowie 1917 r. K. został odkomenderowany do zakładania pierwszych ogniw Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) w nowo utworzonym okręgu zamojskim; nosił wówczas pseud. Jurkowski. Pracował w Komendzie Głównej POW. Był jednym z inicjatorów objęcia działalnością POW także terenu Śląska. W listopadzie 1918 r. został przydzielony do Sztabu Min. Spraw. Wojskowych (MSW) POW, do oddziału II, sekcja «Zachód». K. należał do współorganizatorów przygotowujących powstania śląskie i akcję plebiscytową. Był szefem sztabu powstańców w pierwszym powstaniu śląskim (1919). W r. 1920 powierzono mu zakup i dostawy broni. W drugim i trzecim powstaniu brał udział bezpośredni. Organizował na Śląsku akcję «Wawelberg», polegającą na głębokiej dywersji na tyłach niemieckich. W r. 1922 wyszedł z wojska w stopniu majora. W t. r. odbył półroczną praktykę rewidenta w Związku Rewizyjnym Spółdzielni Rolniczych. Rozpoczął jednocześnie pracę w Związku Strzeleckim. Zamieszczał artykuły w tygodniku „Strzelec”. Na walnym Zjeździe Związku Strzeleckiego 2 IV 1923 r. K. został wybrany komendantem głównym Związku. Na tym stanowisku okazał się dobrym organizatorem. Starał się szczególnie o rozwój strzelectwa i łucznictwa, przeforsował wysyłanie na międzynarodowe zawody polskich ekip, które stopniowo zaczęły wysuwać się na czołowe miejsca. Organizował związki strzeleckie na terenie skupisk polskiej emigracji we Francji, Paranie, Stanach Zjednoczonych i na terenie Wolnego Miasta Gdańska (konspiracyjnie).
K. był jednym z inicjatorów utworzenia Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego, opracowania regulaminu odznak sportowych. W maju 1926 r. K., członek Związku Patriotycznego, był współzałożycielem Związku Naprawy Rzeczypospolitej (ZNR). Aprobując następstwa przewrotu majowego zamieszczał artykuły w organie ZNR „Przełom” i „Naród i Państwo” (od r. 1936). Po połączeniu się w czerwcu 1928 r. ZNR z Partią Pracy w Zjednoczenie Pracy Wsi i Miast (w ramach Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem – BBWR) K. został jednym z jego wiceprzewodniczących. W r. 1928 został wybrany posłem do sejmu z Polesia (z okręgu wyborczego nr 59) z listy BBWR. Nie mogąc utrzymać dotychczasowej linii działania Związku Strzeleckiego w czasie walnego zjazdu (13 V 1928), K. ustąpił i przekazał swe funkcje gen. Jaxa Rożenowi; wybrany wówczas do Zarządu Głównego, już 19 V zgłosił rezygnację. K. został następnie wybrany członkiem honorowym i dożywotnim członkiem Rady Naczelnej Związku. Od r. 1930 rozpoczął pracę w Spółdzielni Mleczarsko-Jajczarskiej w Warszawie. W r. 1933 objął pracę w fabryce blachy cynkowanej w Kostuchnie koło Tych. W n. r. został powołany na stanowisko naczelnego dyrektora Związku Spółdzielni Rolniczych i Zarobkowo-Gospodarczych Rzpltej Pol. w Warszawie. Po kilku latach, straciwszy poparcie w sferach rządowych, przeniósł się w r. 1938 do Krakowa, gdzie został dyrektorem Tow. Górniczo-Hutniczego. W r. 1939 począł prowadzić Biuro Handlowe pod własną firmą. K. na bliskim mu terenie Zagłębia Dąbrowskiego i Śląska starał się wiązać pracę społeczną z potrzebami wojska.
Z chwilą wybuchu wojny na polecenie władz cywilnych i wojskowych pozostał w Krakowie, organizując akcje samopomocy i samoobrony ludności Śląska i Małopolski. Od 12 IX, w oparciu o Przysposobienie Wojskowe (PW), harcerstwo i podległą sobie jako członkowi Rady Naczelnej siatkę ogniw Związku Strzeleckiego, przestawił swą działalność na pracę konspiracyjną i do początków października zdołał już nawiązać kontakty ze Lwowem, Wilnem, Poznaniem, Pomorzem. W ten sposób zainicjowanej organizacji dał nazwę Organizacja Orła Białego (OOB). Polecił trasowanie szlaków, nawiązał łączność z Budapesztem. W październiku 1939 r. OOB weszła w skład organizacji Służba Zwycięstwu Polski (SZP). Cała rodzina Kierzkowskich brała udział w konspiracji. K. dążył do wiązania powstających konspiracji ze Związkiem Walki Zbrojnej (ZWZ), utrzymywał kontakt ze znaną sobie organizacją młodzieży wiejskiej «Siew» – kryptonim Racławice. Przy współudziale K-ego i J. Cyrankiewicza powstał krakowski porozumiewawczy Komitet Stronnictw Politycznych. Po aresztowaniu wiosną 1941 r. J. Cyrankiewicza i innych działaczy krakowskich wiele zagrożonych osób opuściło miasto. K. pozostał jednak, aby wiązać porwane nici konspiracji. Dn. 17 VII został aresztowany, w marcu 1942 r. żona została urzędowym pismem zawiadomiona o jego zgonie w Oświęcimiu. K. był odznaczony Krzyżem Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Niepodległości z Mieczami i szeregiem innych.
W r. 1920 K. zawarł związek małżeński z Zofią Szafirówną, która współpracowała z nim w organizacjach niepodległościowych. Zmarła wkrótce po urodzeniu syna Marka. W r. 1928 K. ożenił się z Władysławą Urbańską. W r. 1931 urodził się syn Maciej. Marek Kierzkowski (1921–1945) po śmierci ojca przybrał jego pseud. Koszowy. Należał do harcerstwa, był b. czynny w konspiracji (akcje bojowe). Po zaaresztowaniu ojca wyjechał do Warszawy, pracował w «Społem», uczęszczał na tajne wykłady Wyższej Szkoły Handlowej. Należał do Armii Krajowej. Brał udział w powstaniu warszawskim na Czerniakowie. Zaginął bez śladu w czasie transportu z Oświęcimia do Mauthausen.
Rzepeccy, Sejm i Senat 1928–33; Skład osobowy Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, W. 1928; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; – Czubiński A., Centrolew, P. 1963; Jędruszczak T., Piłsudczycy bez Piłsudskiego, W. 1963; tenże, Polityka Polski w sprawie Górnego Śląska 1918–1922, W. 1958; Nasza walka o szkołę polską 1909–1917, W. 1932 I 164 (tu Kierzkowski); – Bagiński H., U podstaw organizacji Wojska Polskiego, W. 1935; Wspomnienia działaczy spółdzielczych, W. 1963; Źródła do dziejów powstań śląskich, Wr.–W.–Kr. 1963 I cz. 1; – Kalendarz wojskowy r. 1935; „Naród i Państwo” 1936–9; „Niepodległość” T. 7: 1933, T. 12: 1935 s. 384–5 (fot.), T. 13: 1936 (tu Kierzkowski); „Przełom” 1926 i n.; „Roczn. Strzelecki” 1933; „Tyg. Strzelecki” 1923–30; – IH w W.: Kuczaba, Faza inicjatyw początkowych konspiracyjnych – wrzesień, październik, listopad 1939; – Relacje żony Władysławy Kierzkowskiej-Maciejewskiej i rodziny oraz płka H. Bagińskiego, ppłka Pluty-Czachowskiego.
Zofia Dłużewska-Kańska